W ramach kampanii „Polka w ciąży” przedstawiamy drugą część artykułu autorstwa Prof. dr hab. n. med. Leszek Pawelczyka i dr n. med. Marcin Kormana z Kliniki Niepłodności i Endokrynologii Rozrodu Uniwersytetu Medycznego im. K. Marcinkowskiego w Poznaniu pt.:
Niepłodność – kiedy możemy o niej mówić i jakie są jej przyczyny?
Często spotykaną potencjalną przyczyną niepłodności jest endometrioza czyli schorzenie charakteryzujące się obecnością komórek endometrium poza jamą macicy. Objawia się bólami w podbrzuszu, bolesnym miesiączkowaniem czy współżyciem seksualnym. O ile związek zaawansowanej endometriozy, która prowadzi zazwyczaj do powstawania masywnych zrostów, z niepłodnością jest oczywisty, o tyle wpływ jej łagodnej postaci na zmniejszony potencjał rozrodczy pozostaje wciąż niejasny. Zarówno w przypadku łagodnej jak i zaawansowanej choroby, optymalnym postępowaniem jest chirurgiczne usunięcie ognisk endometriozy (najlepiej w laparoskopii) i jak najszybsze zastosowanie technik wspomaganego rozrodu.
Bardzo poważnym problemem jest zaawansowany wiek kobiety oraz przedwczesne wygasanie czynności jajników. Wiek jest jednym z najważniejszych czynników determinujących powodzenie zarówno w cyklach samoistnych jak i in vitro. Niewielki spadek płodności obserwuje się już po skończeniu 30 roku życia, który po 35 roku znacznie przyspiesza, by w wieku 45 lat osiągnąć wartości minimalne. Priorytetem w tej grupie kobiet jest maksymalne skrócenie diagnostyki i jak najwcześniejsze przejście do programu zapłodnienia pozaustrojowego często z wykorzystaniem komórki jajowej od dawczyni.
Dość dużą grupę par (ok. 15 a może nawet 20%) obejmuje niepłodność niewyjaśnionego pochodzenia, u których dotychczasowo wykonane rutynowo badania nie wykazały przyczyny kłopotów z zajściem w ciążę. Najczęściej proponowanym postępowaniem jest zwiększenie szans na ciążę, które polega na farmakologicznej stymulacji owulacji u jajeczkujących przecież kobiet (zamiast jednej komórki jajowej uzyskuje się dwie lub trzy) oraz wykonaniu wspomnianej wcześniej inseminacji. Inseminacja zaś to podanie przy pomocy cewnika do jamy macicy, wcześniej przygotowanego w laboratorium nasienia, co znacznie zwiększa ilość ruchliwych plemników w drogach rodnych. W przypadku niepowodzenia kilku cykli inseminacji zaleca się wykonanie zapłodnienia pozaustrojowego. W dużym skrócie jest to procedura, w której komórki jajowe pobiera się z jajników na drodze przezpochwowej punkcji, następnie poddaje zapłodnieniu w „szkiełku” (stąd nazwa in vitro) a na końcu, po kilkudniowej hodowli (2-5 dni), rozwijający się zarodek podaje się do jamy macicy, gdzie ulega on zagnieżdżeniu w endometrium. Endometrium to błona wyścielająca jamę macicy i musi ono zostać wcześniej odpowiednio przygotowane na przyjęcie zapłodnionej komórki jajowej. Za proces ten jest odpowiedzialny progesteron, hormon produkowany przez ciałko żółte, który jest kluczowy dla prawidłowego rozwoju i podtrzymania ciąży. Niestety w cyklach wspomaganego rozrodu, ze względu na stosowanie analogów hormonów podwzgórza, obserwuje się niewydolność ciałka żółtego i występuje konieczność uzupełniania progesteronu. W USA badano jaka byłaby najbardziej optymalna droga jego podawania (domięśniowe zastrzyki, tabletki doustne lub dopochwowe), każda z nich ma bowiem swoje wady i zalety. Ostatecznie zarówno korzyści jak i mała ilość objawów ubocznych zdają się przemawiać za dopochwową formą aplikacji. Podobnie w naszym kraju najczęściej rekomenduje się podawanie tabletek progesteronu dopochwowo co najmniej przez 14 dni, kiedy pacjentka wykonuje test ciążowy. Jeśli w wyniku stymulacji jajeczkowania uzyskano więcej żywych zarodków, można je zamrozić i wykorzystać w kolejnych cyklach.
Do rzadszych przyczyn niepłodności należą czynnik szyjkowy czyli utrata ruchliwości plemników w śluzie szyjkowym oraz czynnik immunologiczny (obecność przeciwciał przeciwko plemnikom zarówno u mężczyzny jak i kobiety). Ponieważ obie przyczyny trudno poddają się leczeniu, przeszkodę omija się więc najczęściej wykonując inseminacje bądź procedurę in vitro.
Należy pamiętać też, że w wybranych, aczkolwiek rzadkich przypadkach (np. nieprawidłowy rozwój cech płciowych, wady wrodzone) wskazane może być poradnictwo genetyczne.
Podsumowując, konieczny podkreślenia jest fakt, że zarówno krajowe rekomendacje w zakresie diagnostyki i leczenia niepłodności jak i poziom wyszkolenia kadry medycznej nie odbiegają znacząco od powszechnie uznanych w świecie. Natomiast stworzenie rozwiązań systemowych, dzięki którym dostępność do zaawansowanych technik wspomaganego rozrodu ulegnie zwiększeniu, stanowi duże wyzwanie dla decydentów.
